Bir gün bir Çerkes evine misafir olursanız, gece tüm ceplerinizi boşaltırlar :)
Çerkesce'de Haceş diye bir kavram vardır, bu güne kadar hiçbir kültürde Haceş kelimesinin karşılığını görmedim.
Neredeyse tüm kültürlerde, misafirperverlik, misafir odası vardır ama Çerkeslerdeki Haceş kavramının karşılığı değildir. Çerkeslerde temizlik ve misafirperverliğin mazereti yoktur. Çerkes atasözlerinde misafirperverlik o kadar vurgulanır ki:" Çerkesin en fakiri bile misafir sahibidir" derler.
Misafir odası kavramının tamamen dışında Haceş, misafire özel hazırlanmış bağımsız bir evdir. Geleneksel Çerkes köy evlerinde, evin bahçesinde bir yada iki odalı ayrı bir ev yapılır, burasının kapısı gece gündüz açıktır. Çerkeslerde misafir gelene niye geldin, kaç gün kalacan, ne zaman gidecen diye sorulmaz. Hali vakti yerinde olan aileler evinin bahçesine yaptırdıkları bu Haceş'i, imkanları ölçüsünde döşerler. Bu Haceş'te kışın gelecek bir misafir için, soba kurulmuş, odun doldurulmuş, yakılmaya hazır tutulur. Misafir hiç haber vermeden gelebilir. Herkes yattıktan sonra kimseye haber vermeden Haceş'e geçip yatabilir. Haceş, bağımsız bir ev olabildiği gibi, mevcut evin bağımsız bir kapıdan girilen bitişik bir bölümü de olabilir. Misafirin varlığından haberdar olan evin delikanlısı varsa o, yoksa ev sahibi gece yarısı misafirin odasına girer, ceplerini boşaltır.
Evet, misafirin gömleğinin, pantolonun cepleri boşaltılır, yanı başına konur. Pantolun, gömlek ve çorapları alınır, gece yıkanır, ütülenir, sabah misafir uyanmadan tekrar baş ucuna konurdu.
İşte bu Haceş kültürüdür ve bu güne kadar Çerkeslerin dışında bir toplumda böyle bir şeye ben rastlamadım duymadım.
Haceş'e gelen misafir, suçlu biri olsa bile canı, malı ev sahibinin emaneti altındadır.
Çerkeslerde misafir sahibi olmak itibar sahibi olmaktır. Misafiri gelmeyen insanlara kimse iyi gözle bakmaz. Misafir ve ev sahibinin tüm konuşmaları, tavırları, karşılama ve uğurlama şekli tek tek belirlenmiştir. Kapıya yanaşan bir misafir atın sağından inmişse, hayırlı bir haber getirmiştir, atın solundan inmişse kötü bir haber getirmiştir. Bizimkiler;
"Beceriksiz ev sahibi misafir uğurlamayı uzatır."
"Evinin avlusuna kadar yolcu etmeyene, misafirliğe gitme" derler.
Bölgesel olarak ufak farklılıklar olsa bile, Çerkeslerde "misafirperverlik" yarı kutsal bir kavramdır.
Oğuz Berk
Uluslararası Kafkas Derneği Başkanı